Polska gospodarka rozwija się w znacznym stopniu dzięki pracowitości milionów mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich firm. Są one jednak bardziej od dużych biznesów wrażliwe na zawirowania na rynku. Dla drobnych przedsiębiorców – szczególnie z sektora handlu i gastronomii – franczyza jest często kotwicą, która stabilizuje biznes w burzliwych czasach. Ten model prowadzenia działalności ma więc fundamentalne znaczenie dla ekonomicznej kondycji kraju.
Według danych z „Raportu o sytuacji mikro, małych i średnich firm w latach 2021–2022”, przygotowanego przez Bank Pekao, w 2020 r. funkcjonowało w Polsce ponad 2,2 mln mikro i małych podmiotów. Zatrudniały one łącznie ponad 5 mln 240 tys. osób i wygenerowały w sumie blisko 2 bln zł przychodów. Firm mikro i małych z sekcji „Handel; naprawa pojazdów samochodowych” było w tym okresie niespełna 485 tys., dawały one pracę 1 mln 350 tys. osób i osiągnęły łączne przychody rzędu 852 mld zł. Statystyczna mikrofirma handlowa wygenerowała roczną sprzedaż rzędu 1 mln 165 tys. zł, a mała firma – nieco ponad 22 mln 750 tys. zł.
Z „Raportu o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce 2023”, opracowanego przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, wynika z kolei, że w 2021 r. łączna liczba przedsiębiorstw w Polsce wyniosła 2,36 mln firm (wzrost o 4,2 proc. r/r), z czego 99,8 proc. stanowiły firmy z sektora MŚP, w tym 97,7 proc. to firmy mikro, a 2,1 proc. firmy małe. Firmy prowadzące działalność handlową stanowiły 20,9 proc. – co warto podkreślić, w 2022 r. powstało 58,7 tys. nowych firm z sekcji „Handel; naprawa pojazdów samochodowych”, a w tym samym czasie 53,7 tys. zostało wykreślonych z rejestru podmiotów. W 2020 r. udział przedsiębiorstw w tworzeniu PKB wyniósł 71,6 proc., a udział MŚP to 43,6 proc. Handel odpowiadał za 23,5 proc. PKB wytworzonego przez małe i średnie firmy, w przypadku dużych firm jego udział wynosił 17,8 proc.
Małe jest piękne, ale delikatne
Małe firmy są prężne i dynamiczne, ale jednocześnie wrażliwe na negatywne impulsy płynące z otoczenia gospodarczego. W trudnych czasach, z jakimi mamy do czynienia od ponad trzech lat – pandemia, wojna w Ukrainie, szybko rosnące koszty energii i pracy, galopująca inflacja i spowolnienie gospodarcze – mocno uderzają w przedsiębiorców z sektora MŚP. Jak czytamy w raporcie Banku Pekao, po bardzo dużym spadku Wskaźnika Koniunktury Mikro, Małych i Średnich Firm w 2020 r., w kolejnych latach nadal obserwowane jest pogorszenie koniunktury sektora MŚP. Ogólny wskaźnik, będący syntetyczną miarą nastrojów w przedsiębiorstwach, wyniósł w 2021 r. jedynie 93,9 pkt (w skali od 50 do 150 pkt, na której 100 oznacza wynik neutralny), przy czym rozkład w układzie branżowym wskazuje ponownie na najgorszą sytuację w handlu (91,6 pkt).
Te nastroje potwierdza nieco poetycko diagnoza z raportu PARP: „Rok 2023 jest kolejnym bardzo trudnym rokiem dla polskich przedsiębiorców. Choć starają się oni bardziej optymistycznie patrzeć w przyszłość, ich deklaracje dotyczące rozwoju i inwestycji świadczą o tym, że kolejny już sztorm w ciągu ostatnich trzech lat puścił większość z nich w dryf. Nieco lepsze niż przed rokiem wskaźniki dotyczące przyszłości branży i gospodarki należy uznać raczej za uparte wypatrywanie ziemi na horyzoncie niż łapanie wiatru w żagle”.
Kierunek – franczyza
Dla wielu małych i średnich firm szansą na pewną stabilizację oraz uzyskanie wsparcia w trudnych czasach jest franczyza. Nic dziwnego, że popularność tego modelu biznesowego szybko rośnie. Według najnowszych szacunków firmy doradczej Profi System obecnie w Polsce działa co najmniej 1350 systemów franczyzowych. W 2002 r. na naszym rynku funkcjonowało 10,6 tys. punktów franczyzowych, dekadę później było ich już 57,5 tys., a w 2022 r. aż ok. 87 tys. Rozwój franczyzy znacznie przyspieszył podczas pandemii, szczególnie w przypadku detalu spożywczego i gastronomii – tempo rozwoju sieci franczyzowych w tych branżach mogło sięgać nawet 10–20 proc.
Potwierdzają to dane największych operatorów systemów franczyzowych w polskim handlu spożywczym. Grupa Eurocash podaje, że w ramach zarządzanych przez nią systemów franczyzowych oraz umów partnerskich z sieciami sklepów funkcjonuje 16 tys. placówek, co stanowi 14,5 proc. rynku. Liczba franczyzobiorców przekracza 10 tys. Grupa Kapitałowa Specjał – operator sieci Nasz Sklep, Livio i Rabat Detal – zakończyła miniony rok, zrzeszając 11,5 tys. placówek partnerskich, co oznacza, że w ciągu czterech lat przybyło ich prawie 4,1 tys. Według najnowszych danych firmy Żabka Polska w jej sieci działa już 9,7 tys. sklepów, prowadzonych przez ponad 8,3 tys. franczyzobiorców. W 2022 r. ich liczba wzrosła o ponad 2,4 tys. Grupa Chorten zrzesza blisko 2,3 tys. przedsiębiorców, prowadzących łącznie ponad 2,5 tys. sklepów. W ub.r. do jej sieci przyłączyło się ponad 300 przedsiębiorców, a w pierwszej połowie 2023 r. już przeszło 200. Łącznie te cztery systemy franczyzowe zrzeszają ponad 25 tys. mikrofirm, prowadzących ok. 39,5 tys. sklepów i zatrudniających – nie licząc pracowników operatorów – szacunkowo ok. 180 tys. osób. Przy założeniu, że każda placówka franczyzowa na rynku zatrudnia średnio 5–6 osób, oznacza to łącznie 400 tys. miejsc pracy (wyliczenie Eurocash).
System dla każdego
Modeli franczyzowych sieci detalicznych jest bez liku, w zasadzie nie ma dwóch identycznych rozwiązań, dlatego niemal każdy detalista – z wyjątkiem tych, którzy pełną niezależność cenią sobie ponad wszystko – może znaleźć propozycję, która będzie odpowiadała jego filozofii prowadzenia biznesu. Przedsiębiorcy pragnący zachować maksymalną swobodę podejmowania decyzji mogą przystąpić do jednego z systemów organizowanych przez zrzeszenia kupieckie, które często pełnią głównie funkcję grup zakupowych, negocjując warunki handlowe z dostawcami (ustalają ceny regularne i warunki promocji). Niekiedy wspólnie kupują też wyposażenie do sklepów oraz negocjują ceny mediów. Bardziej rozwinięte franczyzy budują ponadto ofertę marki własnej czy prowadzą wspólne kampanie medialne. Niektórzy przedsiębiorcy gotowi są poświęcić trochę większą niezależność w zamian za lepsze warunki zakupowe i szersze wsparcie ze strony franczyzodawcy, np. ofertę marki własnej, wsparcie merytoryczne, narzędzia cyfrowe ułatwiające prowadzenie biznesu czy nawet wsparcie materialne.
Uczestnictwo w systemie franczyzowym nie wiąże się bowiem wyłącznie z możliwością skorzystania z siły zakupowej grupy. Dobrym przykładem franczyzodawcy wspierającego partnerów biznesowych w wielu obszarach jest Grupa Eurocash, która oferuje detalistom liczne narzędzia ułatwiające stabilne funkcjonowanie w niespokojnych czasach. Firma udostępnia m.in. platformę zakupową eurocash.pl, pakiet narzędzi cyfrowych do zarządzania sklepem Innowacyjna Platforma Handlu, prowadzi projekt szkoleniowy Akademia Umiejętności, redaguje blog z bieżącymi poradami dla sklepów, organizuje programy lojalnościowe dla sieci i udziela wsparcia marketingowego, rozwija markę własną, udostępnia też platformę zakupową Razem Taniej oraz platformę płatności dla franczyzobiorców.
Dla początkujących w biznesie dobrą opcją może się okazać twarda franczyza sieci Żabka, która oferuje swoim partnerom praktycznie gotowy do uruchomienia sklep, z pełnym wyposażeniem, dopracowanymi w najdrobniejszych szczegółach planogramami oraz zaawansowanymi narzędziami do zarządzania biznesem. Co więcej, operator bierze na siebie większość kosztów, w tym czynsze, media i logistykę. W zamian oczekuje ścisłej realizacji wszelkich zobowiązań umownych.
W grupie siła
Aby odpowiedzieć na pytanie czy systemy franczyzowe stanowią istotny czynnik wspierający rozwój polskiej gospodarki – warto sięgnąć do danych i informacji podawanych przez franczyzodawców. Eurocash opublikował w 2021 r. pierwszy „Raport wpływu Grupy Eurocash”, w którym pokazuje, że w pandemicznym 2020 r. – czasach dla biznesu najtrudniejszych – spadek przychodów dotknął ok. połowę detalistów, przy czym znacznie mniej odczuli go ci zrzeszeni we franczyzach (41 proc. w stosunku do 51 proc. w przypadku sklepów niezrzeszonych). Jak czytamy w ww. raporcie, mimo wyzwań aż trzy czwarte przedsiębiorców, którzy wzięli udział w badaniu, zdołało w czasie epidemii unowocześnić swój sklep lub wdrożyć w nim nowe pomysły biznesowe. 65 proc. zdecydowało się uruchomić nowe formy dostawy i zamówień, takie jak zakupy z odbiorem w sklepie lub z dowozem pod drzwi, sprowadzanie towarów na życzenie. Inne zmiany dotyczyły nowych kategorii produktów w asortymencie (wprowadziło je 50 proc. przedsiębiorców), komunikacji z klientem (35 proc.), działań reklamowych (33 proc.) i aranżacji przestrzeni (32 proc.). W blisko co piątym sklepie pojawiły się też nowe formy płatności. Wielu przedsiębiorców podjęło także poważne decyzje biznesowe – 19 proc. otworzyło w tym okresie nowy lokal, nawiązało współpracę z siecią franczyzową albo zrealizowało znaczącą inwestycję w celu zwiększenia konkurencyjności.
Z wyliczeń Eurocashu wynika, że działania grupy mają średnio 41,2 proc. wpływu na rozwój przedsiębiorczości franczyzobiorców. Eurocash szczególnie wzmacnia w nich innowacyjność (wpływ został tu oszacowany na 66 proc.). Mocno inspiruje ich w zakresie działań reklamowych i komunikacji z klientem oraz wdrażania nowych rozwiązań technologicznych, w tym aplikacji czy nowych form płatności (wpływ działań grupy przekroczył tu odpowiednio 70 i 60 proc.). Aktywność Eurocashu w 40 proc. motywuje przedsiębiorców, którzy współpracują z grupą, do rozwoju, w 30 proc. wpływa na ich odwagę biznesową, a w 26 proc. – na wytrwałość w działaniu. To, co robi Eurocash, w 37 proc. inspiruje też przedsiębiorców do inwestycji w rozwój ich firm, a w 30 proc. do powiększania własnej sieci sklepów.
Realny wkład do budżetu
Inną perspektywę pokazuje Żabka Polska, która co roku bada swój wpływ na polską gospodarkę i społeczeństwo. Jak czytamy w najnowszej odsłonie tego badania, łączna wartość dodana wytworzona przez Grupę Żabka i jej franczyzobiorców w polskiej gospodarce w 2022 r. wyniosła 7 mld zł i była o 31 proc. wyższa niż w 2021 r. (5,3 mld zł). Jest to wkład firmy w tworzenie PKB, będącego sumą wartości dodanej wytworzonej we wszystkich sektorach gospodarki, powiększoną o podatki od towarów i pomniejszoną o ewentualne dotacje. Każda złotówka wartości dodanej wytworzonej bezpośrednio przez sieć w omawianym okresie wygenerowała dodatkową wartość ekonomiczną na poziomie 2,42 zł, w tym za sprawą działalności franczyzobiorców (+13 proc. r/r). W 2022 r. Grupa Żabka i jej franczyzobiorcy odpowiadali za 0,26 proc. wartości dodanej powstałej w polskiej gospodarce. Prowadzona przez firmę i jej franczyzobiorców działalność przełożyła się w 2022 r. na dochody gospodarstw domowych w Polsce w łącznej wysokości 2,3 mld zł, co oznacza wzrost o 37 proc. w porównaniu z kwotą 1,69 mld zł odnotowaną rok wcześniej. Całkowity wpływ organizacji, w tym franczyzobiorców, na rynek pracy oznaczał utrzymanie ponad 56,4 tys. miejsc pracy w polskiej gospodarce (więcej o odpowiednio 24 proc. i 55 proc. w stosunku do 45,4 tys. i 36,5 tys. miejsc pracy w latach poprzednich). W 2022 r. podmioty wchodzące w skład Grupy Żabka zapłaciły łącznie ponad 458 mln zł z tytułu podatków, składek i opłat, z czego 16 proc. trafiło do gmin, powiatów i województw, a pozostała część do budżetu centralnego. W porównaniu z 2021 r. kwota ta wzrosła o 63 proc.
Przyszłość franczyzy
Wszystkie powyższe liczby potwierdzają tezę, że franczyza ma się w Polsce dobrze, szczególnie w branży handlowej. Rozwój systemów franczyzowych nie tylko stabilizuje firmy z sektora MŚP i zwiększa ich konkurencyjność, ale też przyczynia się do konsolidacji wciąż bardzo rozdrobnionego rynku, ułatwia transfer nowoczesnych technologii i know-how do małych podmiotów, a także zwiększa równowagę rynkową, częściowo niwelując przewagę największych graczy. Początkującym przedsiębiorcom ułatwia start i zwiększa ich szanse na przetrwanie w trudnym otoczeniu gospodarczym i geopolitycznym – co ważne, z analiz Eurocash wynika, że ułatwia też sukcesję. Z perspektywy makroekonomicznej systemy franczyzowe sprzyjają utrzymaniu i zwiększaniu zatrudnienia, przyczyniają się do wzrostu PKB, istotnie zasilają budżet państwa odprowadzanymi daninami.
Można zatem z dużym prawdopodobieństwem prognozować, że franczyza jako model biznesowy, który systematycznie się cywilizuje i udoskonala wytwarzane przez siebie narzędzia oraz metody konkurowania na trudnym rynku, będzie się w przyszłości szybko rozwijać. Pewna doza niepewności wiąże się regulacjami, które mają być wprowadzone za sprawą tzw. ustawy franczyzowej. Jeśli przepisy zostaną w końcu uchwalone i będą sensowne, sprawiedliwe dla wszystkich uczestników rynku, a zarazem nie będą krępowały rozwoju tego modelu gospodarowania, o rozwój franczyzy można być spokojnym.
