Krótka historia franczyzy w USA
System franczyzy narodził się w Stanach Zjednoczonych jako strategia skalowania biznesu, oparta na partnerstwie z twórcą udanego modelu biznesowego, który zdecydował się dzielić swoim pomysłem z wieloma małymi inwestorami, posiadającymi odpowiednie zasoby finansowe i czas, aby samodzielnie prowadzić działalność. Pomysłodawcami nowoczesnej koncepcji franczyzy byli przedsiębiorcy XIX wieku, tak jak na przykład Izaak Singer, producent maszyn do szycia, oraz John S. Pemberton, twórca receptury na napój Coca-Colę. Jednakże przełomem w historii franczyzy było nastanie lat pięćdziesiątych XX wieku w USA. Wtedy to organizatorzy sieci przestali ograniczać się jedynie do udzielania licencji na sprzedaż produktów, zaczęli również udostępniać szczegółowe instrukcje dotyczące prowadzenia biznesu dla uczestników sieci.
Federal Franchise Rule
Regulacje w Stanach Zjednoczonych wykazują pewne różnice w porównaniu z modelem regulacyjnym obowiązującym w Europie. Mimo to istnieje wartość w zbadaniu tych przepisów, ponieważ są one zaprojektowane z myślą o ochronie interesów franczyzobiorców, szczególnie tych, którzy są ekonomicznie bardziej narażeni w relacji umownej. Dodatkowo, te rozwiązania mają potencjał inspiracyjny dla innych systemów prawnych. Istotną cechą tych regulacji jest ich zasięg obejmujący również fazę przedkontraktową. Przepisy dotyczące franczyzy stanowią zbiór zarówno przepisów federalnych, jak i stanowych, które regulują rejestrację, ofertę oraz sprzedaż franczyz, a także relacje pomiędzy franczyzodawcami a franczyzobiorcami.
Centralnym aktem prawnym regulującym franczyzę na poziomie federalnym jest Federal Franchise Rule, które stanowi o standardach minimalnych dotyczących obowiązków franczyzodawcy w zakresie ujawniania informacji w transakcjach franczyzowych na terenie całego kraju. Kompetencje w zakresie egzekwowania Federal Franchise Rule przypisane są Federalnej Komisji Handlu. Przepisy te nakładają na franczyzodawców obowiązek dostarczania przyszłym uczestnikom sieci szczegółowych informacji dotyczących franczyzy. Oprócz regulacji federalnych, kwestie franczyzy są również regulowane na poziomie stanowym, które ustanawiają przepisy dotyczące ujawniania informacji, relacji kontraktowych oraz dokumentacji związanej z przeglądem i rejestracją franczyzy.
Wnioski dla Polski
Wprowadzenie precyzyjnych wymagań informacyjnych stanowiłoby znaczący krok w kierunku ochrony zarówno franczyzodawców, jak i franczyzobiorców. Historia biznesowa, aspekty finansowe i inne istotne informacje dostarczone przed podpisaniem umowy mogą znacząco zmniejszyć ryzyko nieporozumień i sporów w przyszłości.
Nie bez znaczenia są także regulacje dotyczące samej umowy franczyzowej. Standardowe klauzule, jakie można znaleźć w amerykańskim prawie, zapewniają jasność i pewność prawna dla obu stron. Wprowadzenie podobnych standardów w Polsce mogłoby ograniczyć niejasności i zwiększyć zaufanie w procesie nabywania franczyzy.
Prawo amerykańskie skupia się także na ochronie przed nadużyciami. Zakazy nieuczciwych praktyk handlowych oraz przepisy antymonopolowe to tylko niektóre z zabezpieczeń, które mogą zapewnić uczciwe warunki dla wszystkich uczestników rynku franczyzowego. Ich adaptacja w polskim prawie mogłaby przynieść podobne korzyści.
Nie można zapominać także o edukacji i wsparciu dla przedsiębiorców. Amerykańskie organizacje oferują wsparcie i edukację dla tych, którzy chcą wziąć udział w systemie franczyzowym. Podobne programy w Polsce mogłyby pomóc w zrozumieniu złożoności franczyzy i podejmowaniu świadomych decyzji biznesowych.
Oczywiście, każdy kraj ma swoje własne potrzeby i warunki, dlatego adaptacja amerykańskiego modelu do polskiego kontekstu będzie wymagała gruntownego zbadania i dopasowania. Niemniej jednak, korzystanie z doświadczeń i dobrych praktyk innych krajów może być kluczowym krokiem w kształtowaniu bardziej stabilnego i transparentnego rynku franczyzowego w Polsce. Czas zacząć brać przykład z tych, którzy na tym polu odnoszą sukcesy.
Monika Mielnik-Kurek, ekspertka zajmująca się m.in. prawnymi aspektami umowy franczyzy
