Franczyza, jako model biznesowy, zdobyła ogromną popularność na całym świecie, w tym również w Polsce. Wraz z rozwojem tego modelu działalności pojawiają się problemy, które wymagają interwencji organów regulacyjnych. Jednym z takich problemów może być narzucanie franczyzobiorcom przez franczyzodawców sztywnych cen odsprzedaży towarów lub usług. W Polsce, organem nadzorującym przestrzeganie zasad konkurencji jest Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK).
Franczyza?
Franczyza to forma współpracy między dwoma niezależnymi przedsiębiorcami: franczyzodawcą i franczyzobiorcą. Franczyzodawca udziela franczyzobiorcy prawa do korzystania z jego znaku towarowego, know-how oraz systemu operacyjnego w zamian za opłatę franczyzową. Franczyzobiorca prowadzi działalność na własny rachunek i ryzyko, lecz zobowiązany jest do przestrzegania standardów i procedur określonych przez franczyzodawcę.
Narzucanie sztywnych cen a konkurencyjność
Narzucanie sztywnych cen odsprzedaży przez franczyzodawcę oznacza, że franczyzobiorca nie ma swobody w kształtowaniu cen sprzedaży swoich produktów lub usług. Takie działanie może prowadzić do ograniczenia konkurencji na rynku, gdyż wszyscy franczyzobiorcy muszą stosować te same ceny, niezależnie od lokalnych warunków rynkowych. To z kolei może prowadzić do utraty elastyczności cenowej, co jest niekorzystne zarówno dla konsumentów, jak i dla samych franczyzobiorców.
Ponadto, kiedy wszyscy franczyzobiorcy są zobowiązani do stosowania tych samych cen, eliminowana jest możliwość rywalizacji cenowej. W normalnych warunkach rynkowych, przedsiębiorcy konkurują ze sobą, oferując niższe ceny lub lepsze promocje, aby przyciągnąć klientów. Jednak, gdy ceny są sztywno ustalone przez franczyzodawcę, franczyzobiorcy nie mogą różnicować swoich ofert cenowych, co może prowadzić do stagnacji cen na rynku i zaniku konkurencji.
Narzucanie sztywnych cen eliminuje możliwość dostosowywania cen do lokalnych warunków rynkowych. Każdy rynek ma swoje specyficzne cechy, takie jak poziom dochodów konsumentów, koszty operacyjne czy intensywność konkurencji. Franczyzobiorca działający w obszarze o niższej sile nabywczej może potrzebować obniżyć ceny, aby przyciągnąć klientów, podczas gdy w bardziej zamożnych rejonach może być w stanie utrzymać ceny na znacznie wyższym poziomie. Brak elastyczności w ustalaniu cen ogranicza zdolność franczyzobiorców do reagowania na zmiany rynkowe i dostosowywania strategii cenowej do lokalnych warunków. Może to prowadzić do niższych przychodów i trudności w utrzymaniu rentowności biznesu, zwłaszcza w sytuacjach, gdy konkurencja spoza systemu franczyzowego może swobodnie kształtować swoje ceny.
Konsumenci również tracą na narzucaniu sztywnych cen, ponieważ nie mają dostępu do zróżnicowanych ofert cenowych. W normalnych warunkach konkurencja cenowa prowadzi do obniżania cen i poprawy jakości usług, co jest korzystne dla konsumentów. Brak możliwości rywalizacji cenowej sprawia, że franczyzobiorcy mogą nie czuć potrzeby oferowania dodatkowych korzyści czy podnoszenia standardu swoich usług. To w dłuższej perspektywie negatywnie odbija się na konsumentach, gdyż brak konkurencji hamuje innowacyjność i poprawę jakości usług.
Rola UOKiK w monitorowaniu praktyk cenowych
Narzucanie sztywnych cen sprzedaży przez franczyzodawców może prowadzić do zjawisk negatywnie wpływających na rynek oraz konsumentów. UOKiK interweniuje w celu ochrony konsumentów i zapewnienia uczciwej konkurencji na rynku. Narzucanie sztywnych cen eliminuje możliwość wyboru spośród zróżnicowanych ofert cenowych. Konsumenci są zmuszeni do płacenia ustalonych cen, co ogranicza ich możliwość korzystania z promocji i rabatów. Utrzymywanie konkurencji na rynku jest kluczowe dla jego zdrowego funkcjonowania. Franczyzobiorcy, którzy mają swobodę w kształtowaniu cen, mogą lepiej dostosować swoją ofertę do lokalnych warunków rynkowych. To pozwala im na większą elastyczność i lepsze reagowanie na potrzeby klientów.
Przykłady działań UOKiK
UOKiK stoi na stanowisku, że umowy franczyzowe nie mogą narzucać sztywnych cen sprzedaży. Praktyki takie są uznawane za jedno z najcięższych naruszeń prawa konkurencji, które zakazane jest tak przez prawo krajowe jak i prawo unijne. Wpływają one negatywnie na sytuację konsumentów, którzy tracą możliwość wyboru spośród zróżnicowanych ofert cenowych. Dlatego też UOKiK aktywnie monitoruje rynek franczyzy i podejmuje działania mające na celu eliminację takich praktyk.
W ciągu ostatnich lat UOKiK przeprowadził wiele postępowań dotyczących narzucania dystrybutorom sztywnych cen odsprzedaży przez dostawców. Jedna z takich spraw dotyczyła Sfinks Polska S.A., operatora sieci restauracji działających pod nazwą Sphinx. W 2013 roku UOKiK nałożył na spółkę karę w wysokości ponad 464 tys. zł za narzucanie franczyzobiorcom obowiązku stosowania sztywnych cen sprzedaży produktów w sieci prowadzonych przez nich restauracji (kara została następnie obniżona do 50 tys. złotych). UOKiK nie podzielił argumentów o tym, że specyfika działalności w formie franczyzy uzasadnia odstępstwa od zakazu ustalania cen odsprzedaży w stosunkach pomiędzy niezależnymi przedsiębiorcami. Odstępstwa takie nie można uzasadnić w oparciu o konieczność zachowania jednolitego wizerunku sieci franczyzowej (w tym jednolitych cen).
UOKiK współpracuje z innymi organami antymonopolowymi zarówno w kraju, jak i na arenie międzynarodowej. Dzięki wymianie informacji i doświadczeń możliwe jest skuteczniejsze zwalczanie praktyk ograniczających konkurencję. Współpraca ta pozwala UOKiK na monitorowanie międzynarodowych trendów oraz dostosowywanie działań do zmieniającej się rzeczywistości rynkowej.
Ceny rekomendowane
W świetle prawa antymonopolowego, franczyzodawcy mogą rekomendować ceny sprzedaży, o ile franczyzobiorcy mają swobodę ich nieprzestrzegania i własnego kształtowania polityki cenowej. Takie podejście pozwala na sugerowanie cen, które mogą być traktowane jako punkty odniesienia, ale nie są obowiązkowe. To ważne, ponieważ pozwala franczyzobiorcom na dostosowanie cen do specyfiki lokalnego rynku oraz indywidualnych strategii biznesowych. Ważne jest jednak to, aby ceny rekomendowane nie przeistoczyły się w ceny sztywne.
Rekomendowane ceny różnią się od sztywnych cen tym, że są sugestiami, a nie nakazami. Franczyzobiorcy mogą, ale nie muszą, stosować się do tych rekomendacji. Dzięki temu mają oni możliwość elastycznego kształtowania polityki cenowej, co pozwala na lepsze dostosowanie się do lokalnych warunków rynkowych, takich jak poziom dochodów klientów, koszty operacyjne czy poziom konkurencji.
Prawo antymonopolowe pozwala również na ustalanie maksymalnych stawek cenowych. Takie podejście chroni konsumentów przed nadmiernymi cenami, jednocześnie pozwalając franczyzobiorcom oferować produkty lub usługi po niższych cenach, jeśli uznają to za stosowne. Ustalanie maksymalnych stawek jest zgodne z zasadami konkurencji, ponieważ nie ogranicza możliwości stosowania cen niższych niż ustalone maksymalne wartości. Takie podejście umożliwia zachowanie elastyczności cenowej i sprzyja konkurencji na rynku. Elastyczność cenowa jest kluczowa dla zdrowego funkcjonowania rynku, ponieważ pozwala przedsiębiorcom na szybką reakcję na zmiany w popycie, podażach oraz inne czynniki rynkowe. Dzięki możliwości dostosowywania cen, franczyzobiorcy mogą lepiej reagować na potrzeby klientów, oferując atrakcyjne ceny i promocje, co z kolei przyciąga więcej klientów i zwiększa obroty.
Franczyzodawcy, którzy stosują rekomendowane ceny, mogą korzystać z systemów rabatowych i promocji, które pozwalają franczyzobiorcom na elastyczne kształtowanie cen. Na przykład, mogą oni oferować sezonowe rabaty, zniżki lojalnościowe czy promocje na nowe produkty. Takie działania nie tylko zwiększają atrakcyjność oferty, ale również wzmacniają pozycję franczyzobiorcy na lokalnym rynku.
Konsekwencje naruszania przepisów
Naruszanie przepisów antymonopolowych przez franczyzodawców, w tym ustalanie sztywnych lub minimalnych cen, może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych i finansowych. UOKiK regularnie monitoruje rynek i podejmuje działania wobec przedsiębiorstw naruszających prawo konkurencji. Przykładem może być nałożenie wysokich kar finansowych na firmy łamiące przepisy. W przypadku stwierdzenia naruszeń, UOKiK może również zobowiązać przedsiębiorców do zmiany praktyk i dostosowania umów do obowiązujących przepisów.
Podsumowanie
Narzucanie przez franczyzodawców sztywnych cen towarów jest praktyką szkodliwą zarówno dla rynku, jak i dla konsumentów. UOKiK aktywnie przeciwdziała takim działaniom, nakładając kary na przedsiębiorstwa, które naruszają zasady konkurencji. Przypadek Sfinks Polska jest jednym z wielu przykładów, które pokazują, że narzucanie sztywnych cen jest nie tylko nielegalne, ale również niekorzystne dla wszystkich stron zaangażowanych w działalność franczyzową. Przestrzeganie zasad konkurencji jest kluczowe dla zapewnienia zdrowego i dynamicznego rynku, który przynosi korzyści zarówno konsumentom, jak i przedsiębiorcom.
Autorzy artykułu:
Dr Marcin Wnukowski, radca prawny, partner w Squire Patton Boggs
Patrycja Pacholczak, adwokat w Squire Patton Boggs
