Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej – lider zmiany
W kontekście prac nad regulacją franczyzy, to Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej powinno przewodzić obradom. Jako organ odpowiedzialny za politykę społeczną, może skutecznie inicjować zmiany mające na celu ochronę najsłabszych uczestników rynku franczyzowego, takich jak drobni przedsiębiorcy. Franczyzobiorcy często napotykają trudności związane z zabezpieczeniem socjalnym, a resort ten mógłby wprowadzić regulacje zapewniające minimalne standardy ochrony socjalnej dla osób prowadzących działalność na podstawie umowy franczyzy. Taka inicjatywa byłaby ważnym krokiem w kierunku walki z prekaryzacją pracy w tym sektorze.
Ministerstwo Rozwoju i Technologii – wsparcie dla gospodarki
Ministerstwo Rozwoju i Technologii powinno aktywnie wspierać Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej w tworzeniu regulacji, zwłaszcza w zakresie zasad zawierania umów i transparentności warunków współpracy. To właśnie ten resort odpowiada za politykę gospodarczą kraju, w tym za wsparcie sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Franczyza jako model biznesowy wpisuje się w te obszary, dlatego resort ten powinien być partnerem w opracowywaniu kompleksowych przepisów.
Ministerstwo Sprawiedliwości – gwarant ochrony prawnej
Regulacje prawne dotyczące franczyzy powinny uwzględniać potencjalne spory pomiędzy stronami umowy. Ministerstwo Sprawiedliwości, które w przeszłości pełniło rolę nadzorczą, podczas prac nad ustawą o franczyzie, mogłoby ponownie zaangażować się w ten proces. Resort ten powinien zadbać o wprowadzenie mechanizmów rozwiązywania konfliktów oraz egzekwowania przepisów. Przydatnym narzędziem byłoby stworzenie instytucji mediacji lub arbitrażu dedykowanego wyłącznie sprawom z zakresu franczyzy. Resort ten mógłby również promować edukację prawną, aby przyszli franczyzobiorcy lepiej rozumieli swoje prawa i obowiązki.
Ministerstwo Finansów – klucz do równości podatkowej
Franczyza generuje znaczne przychody, a jednak zasady opodatkowania tego modelu bywają niejasne. Ministerstwo Finansów powinno wprowadzić ujednolicone zasady opodatkowania dla franczyzobiorców, co wyeliminowałoby wątpliwości podatkowe i pozwoliłoby uniknąć sporów z urzędami skarbowymi. Przejrzystość w tym zakresie wpłynęłaby pozytywnie na zaufanie między stronami umowy oraz zachęciłaby do podejmowania współpracy.
Postulaty de lege ferenda
W ramach prac legislacyjnych nad franczyzą należy uwzględnić następujące postulaty:
1. Ustalenie ram prawnych dla umowy franczyzy jako odrębnej kategorii w prawie cywilnym, co pozwoli na precyzyjne określenie praw i obowiązków stron oraz warunków współpracy.
2. Stworzenie mechanizmów zapobiegających wykorzystaniu dominującej pozycji przez franczyzodawców, takich jak obowiązek przejrzystości finansowej i informacyjnej.
3. Wprowadzenie skutecznych narzędzi nadzoru nad funkcjonowaniem sieci franczyzowych, co pozwoli na eliminację nieuczciwych praktyk.
4. Zlikwidowanie nieprawidłowości w relacjach pracowniczych, w tym stosowania ukrytych form zatrudnienia, takich jak nadużywanie umów B2B, oraz unikania zobowiązań wynikających z prawa pracy.
5. Uwzględnienie zabezpieczenia społecznego franczyzobiorców poprzez wprowadzenie obowiązku opłacania składek na ZUS czy PFRON przez podmioty zarządzające sieciami franczyzowymi.
6. Ograniczenie praktyk obchodzenia prawa pracy poprzez stosowanie umów franczyzowych zamiast zatrudniania pracowników.
7. Określenie wymogów dla firm, które chcą rozwijać model franczyzowy, aby zagwarantować ich stabilność oraz możliwość realnego wsparcia franczyzobiorców.
8. Zdefiniowanie klauzul niedozwolonych w umowach franczyzy, takich jak możliwość jednostronnych zmian warunków współpracy czy nieuzasadnione wypowiedzenia umów.
9. Przeciwdziałanie unikania podatków przez duże sieci franczyzowe, zwłaszcza w kontekście podatku od sprzedaży detalicznej.
10. Dokonanie analizy rynku franczyzowego w celu identyfikacji i eliminacji przewag konkurencyjnych wynikających z nadużywania modelu franczyzy oraz zaburzania równowagi konkurencyjnej na rynku.
11. Wprowadzenie regulacji ograniczających możliwość omijania zakazów i ograniczeń, takich jak np. zakaz handlu w niedziele, przez sieci franczyzowe.
Case study – historia małego przedsiębiorcy
Praktyczne przykłady na zasadzie case study stały się w pewnym sensie częścią stałą felietonów publikowanych w ramach niniejszego portalu, a zatem i tym razem nie mogło go zabraknąć. Przyjrzyjmy się następującej hipotetycznej sytuacji: Pani Anna, właścicielka małej piekarni w średniej wielkości mieście, postanowiła przekształcić swój biznes w punkt franczyzowy znanej ogólnopolskiej sieci piekarniczej. Skusiła ją obietnica stabilnych przychodów, dostępu do sprawdzonego modelu biznesowego i wsparcia marketingowego. Po podpisaniu umowy franczyzy okazało się jednak, że rzeczywistość wygląda inaczej niż przedstawiano podczas negocjacji.
Problemy:
1. Asymetria informacji:
Umowa, jaką podpisała Pani Anna, była skomplikowana, a franczyzodawca nie udzielił wystarczających informacji o rzeczywistych kosztach prowadzenia działalności w ramach franczyzy. Nie przewidziano wielu dodatkowych opłat, takich jak stałe miesięczne opłaty marketingowe czy wysokie koszty obowiązkowego zakupu produktów od narzuconego dostawcy.
2. Nadużycia w relacjach pracowniczych:
Franczyzodawca wymagał, aby Pani Anna zatrudniała personel na umowy B2B, co w praktyce przenosiło na nią odpowiedzialność za ryzyko finansowe związane z zatrudnieniem. Obawiała się kar finansowych za odstępstwa od wytycznych dotyczących liczby pracowników na zmianie.
3. Nierówność na rynku:
Okazało się, że sąsiadujący punkt tej samej sieci, należący bezpośrednio do franczyzodawcy, miał korzystniejsze warunki handlowe, w tym niższe ceny na produkty i brak obowiązku uiszczania opłat licencyjnych.
4. Brak wsparcia:
Mimo zapewnień, że franczyzodawca zapewni szerokie wsparcie marketingowe, Pani Anna otrzymała jedynie generowane centralnie ulotki, które nie były dostosowane do lokalnego rynku. Działania promocyjne obciążały jej budżet, co powodowało problemy z płynnością finansową.
5. Unikanie podatków przez sieć:
Pani Anna odkryła, że część kosztów wynikających z podatku od sprzedaży detalicznej była przenoszona na franczyzobiorców, co dodatkowo obciążało jej finanse. Jednocześnie franczyzodawca korzystał z międzynarodowych struktur podatkowych, omijając część krajowych regulacji.
6. Brak możliwości wypowiedzenia umowy:
Umowa franczyzowa przewidywała możliwość jej wypowiedzenia jedynie przez franczyzodawcę. Dla Pani Anny oznaczało to brak elastyczności i konieczność ponoszenia strat przez cały okres trwania umowy.
Wnioski:
Historia Pani Anny pokazuje, jak nieuregulowany rynek franczyzowy w Polsce może prowadzić do nierówności i nadużyć. Brak odpowiednich regulacji sprawia, że franczyzobiorcy stają się stroną słabszą, narażoną na ryzyko finansowe i prawne. Asymetria informacji, brak transparentności w umowach oraz ukryte koszty skutecznie zniechęcają drobnych przedsiębiorców do podejmowania współpracy z dużymi sieciami.
- Konieczne jest wprowadzenie przepisów chroniących franczyzobiorców przed nierównymi relacjami biznesowymi.
- Regulacje powinny wymagać od franczyzodawców pełnej przejrzystości w przedstawianiu kosztów i warunków umów.
- Powinno się wyeliminować praktyki obchodzenia prawa pracy oraz unikania opodatkowania przez duże sieci.
- Franczyzobiorcy muszą mieć realne możliwości dochodzenia swoich praw, a umowy powinny przewidywać symetryczne zasady wypowiedzenia.
Podsumowanie
Uregulowanie franczyzy w Polsce wymaga skoordynowanych działań wielu resortów. Każde z nich wnosi wartość dodaną do procesu tworzenia ram prawnych dla tego modelu biznesowego. Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej może pełnić rolę koordynatora, a Ministerstwo Sprawiedliwości, dzięki wcześniejszym doświadczeniom, zapewnić odpowiedni nadzór nad procesem legislacyjnym. Współpraca z Ministerstwem Rozwoju i Technologii oraz Ministerstwem Finansów pozwoli na stworzenie sprawiedliwych, transparentnych i efektywnych regulacji, które przyniosą korzyści wszystkim zainteresowanym stronom.
***
Notatka o autorze: Monika Mielnik-Kurek, prawniczka, doktorantka w Szkole Doktorskiej Uniwersytetu Opolskiego zajmująca się m.in. prawnymi aspektami umowy franczyzy.
Ruszyła rejestracja na kongres Retail Trends 2025! Zapisz się już teraz, aby spotkać się 1 kwietnia 2025 r. w Warszawie z czołowymi przedstawicielami świata handlu i FMCG. Kliknij tutaj, aby zapoznać się z programem kongresu.
